AAC – hamuje czy wspiera rozwój mowy?
Wokół AAC - komunikacji alternatywnej krąży wiele mitów. Rodzice często obawiają się, że wprowadzenie jej spowoduje zahamowanie rozwoju mowy. Zastanawiają się czy warto podejmować kolejne działania, kiedy dziecko już i tak ma wiele terapii i zajęć. A przecież najbardziej zależy nam na rozwoju mowy. Ale czy na pewno? Czy nie chodzi nam po prostu o komunikację?
Według Katarzyny Puzio – pedagog specjalnej, terapeutki AAC, komunikacja alternatywna i wspomagająca pomaga we wszelkich trudnościach w komunikowaniu się z otoczeniem i zawsze warto ją wprowadzić. Najlepiej od razu, kiedy tylko zostanie zauważony jakikolwiek problem z komunikacją w szerokim znaczeniu. Dziecko może mieć rozwiniętą mowę werbalną, ale nie używać jej w sposób funkcjonalny i w takich sytuacjach także AAC ma swoje zastosowanie.
Co to jest komunikacja alternatywna (AAC)?
Komunikacja alternatywna i wspomagająca to wszelkie działania, które mają na celu usprawnienie użytkownikowi systemu efektywnej komunikacji z otoczeniem w sytuacjach, gdy rozwój mowy jest opóźniony, kiedy nie występuje komunikacja werbalna lub gdy komunikacja werbalna jest obecna, ale nie jest efektywna, czyli na przykład występuje bardzo duża ilość echolalii lub użycie mowy nie spełnia swojej funkcji, czyli nie ma odpowiednio dobranego adresata.
AAC hamuje rozwój mowy – to mit
Rodzice często obawiają się, że AAC spowoduje zahamowanie rozwoju mowy, że kiedy wprowadzimy gesty, symbole czy piktogramy, to dziecko przestanie mówić i zacznie zastępować mowę werbalną komunikacją alternatywną. Sama nazwa też wskazuje na to, że jest to komunikacja alternatywna i wspomagająca. Dlatego też system jest odpowiednio dobierany do możliwości użytkownika tak aby wspierać rozwój komunikacji werbalnej a pomagać tam, gdzie występują trudności. Należy też pamiętać, że dziecko zaczynając komunikować się za pomocą mowy werbalnej szybko orientuje się, że jest ona szybsza niż system, zatem dąży do tego typu komunikacji.
Katarzyna Puzio, terapeuta AAC, przekonuje, że nie ma określonego wieku czy progu wskazującego, kiedy powinno się włączyć komunikację alternatywną. Warto ją zastosować zawsze, kiedy widzimy, że rozwój mowy się opóźnia, bądź jest zbyt mały przyrost słów czy różnego rodzaju komunikatów.
Kiedy dziecko zaczyna mówić – czy warto włączyć AAC?
Czasem rodzice zastanawiają się także, czy warto włączać komunikację alternatywną, kiedy dziecko zaczyna już mówić, aby nie „dokładać” mu nauki. Jednak na komunikację należy patrzeć całościowo. Wobec tego warto włączyć komunikację AAC nawet, jeżeli dziecko zaczyna mówić, by po prostu ułatwić mu komunikację. Jeśli wcześniej występowały trudności w zakresie rozwoju mowy i komunikacji lub jeśli pomimo występowania już mowy werbalnej trudności komunikacyjne nadal są obecne, należy kontynuować wspomaganie aż do momentu, w którym użytkownik będzie się w stanie samodzielnie komunikować z otoczeniem w sposób funkcjonalny w różnych obszarach życia.
– Terapia komunikacji alternatywnej i wspomagającej realizowana u nas w ośrodku jest terapią w oparciu o indywidualne systemy komunikacyjne. Jest multimodalna, tzn., że wykorzystuje wiele różnych narzędzi, takich jak gesty, piktogramy, wzrok czy inne możliwe środki komunikacyjne do stworzenia systemu, który jest indywidualny, dobierany pod potrzeby dziecka – mówi Katarzyna Puzio.
Systemy multimodalne w AAC
Systemy multimodalne mają na celu ugruntowanie komunikatu, który już werbalnie występuje, a wspomóc obszary, gdzie jeszcze ta mowa nie występuje – bo na przykład zdania są zbyt długie albo słowa są jeszcze dla dziecka zbyt trudne. Zwłaszcza u dzieci z apraksją mowy, czyli zaburzeniem o podłożu neurologicznym, związanym z trudnością w zapamiętaniu wzorca ruchowego potrzebnego do wypowiedzenia danego słowa. Kiedy dziecko zaczyna uczyć się danego słowa, potrzebuje bardzo wielu powtórzeń z użyciem specjalnych metod terapeutycznych, aby wypowiedzieć je poprawnie. Musi powtarzać to słowo bardzo wiele razy, aby zostało ono zapamiętane. Dziecko potrafi wypowiedzieć głoski, ale nie potrafi ich złożyć w odpowiedni wzorzec, żeby powstało całe słowo. To dotyczy szeregu słów, które na pewnym etapie terapii są po prostu zbyt trudne do wymówienia. W takiej sytuacji wspomagamy dziecko systemem, tak aby mogło ono nadal rozwijać swój potencjał poznawczy.
AAC a rozwój poznawczy
Jeśli dziecko ma bardzo powolny przyrost słów i bardzo ograniczone słownictwo lub mowa werbalna nie występuje, dochodzi do sytuacji, że jego rozwój poznawczy jest ograniczony, ponieważ nie ma wystarczających narzędzi do zgłębiania wiedzy w takim zakresie, w jakim by chciał. Wtedy odpowiednie narzędzie pozwala rozwijać dziecko zarówno poznawczo, jak i emocjonalnie – bo może np. zadawać pytania, których nie byłoby w stanie wypowiedzieć z poziomu językowego – tłumaczy terapeutka AAC.
AAC u dzieci w spektrum autyzmu
W przypadku braku mowy werbalnej wsparcie AAC jest oczywiste. U dzieci w spektrum autyzmu to również bardzo istotne – komunikacja wspomagająca pomaga utrzymać kontakt z partnerem komunikacyjnym, czyli z osobą odbierającą komunikat. Są to narzędzia wspomagające kontakt wzrokowy, zwracanie się w kierunku odbiorcy, budowanie relacji w modelu naprzemiennym oraz dostrzeganie w dorosłym osoby zaspokajającej potrzeby dziecka.
Dla kogo jest komunikacja AAC?
Jest wiele obszarów, które AAC wspiera – u dzieci rozwijających się w spektrum autyzmu, z apraksją mowy, z opóźnionym rozwojem mowy, z chorobami genetycznymi. To bardzo zróżnicowana grupa. AAC dotyczy bardziej obszaru, który usprawnia niż tego w jakiej grupie jest wprowadzana.
Komunikacja jako relacja
- Komunikacja alternatywna i wspomagająca jest budowana na relacji. To tak naprawdę rozmowa, w której uczymy się, co dziecko lubi, co je interesuje, i w obrębie tych tematów – tak jak w naturalnej rozmowie – budujemy komunikację. Uczymy się, jak rozpocząć temat, jak go zakończyć, jak przeprowadzić rozmowę, nawet jeżeli nie używamy słów w sposób werbalny – przekonuje terapeutka AAC.
Jakie narzędzia wchodzą w skład komunikacji alternatywnej?
To bardzo różne narzędzia – wszystkie te, które pokaże nam użytkownik. Mogą to być piktogramy, systemy gestów, narzędzia wysokiej technologii – np. tablety z oprogramowaniem, urządzenia do komunikacji wzrokowej itd. Możliwości jest bardzo wiele.
Dlaczego warto włączyć AAC?
- Dziecku daje to przede wszystkim możliwość poczucia decyzyjności, sprawstwa, świadomości, że może powiedzieć, że czegoś nie chce, że coś lubi, że coś chce zrobić. W przypadku dzieci, które się nie komunikują werbalnie, to po prostu umożliwienie wypowiedzi – swoich uczuć, myśli, potrzeb – wyjaśnia Katarzyna Puzio.
W przypadku dzieci korzystających z systemów multimodalnych, to ułatwienie komunikacji oraz rozwój aspektu społecznego i poznawczego – czyli ułatwianie nawiązywania relacji z rodzicami, rówieśnikami i otoczeniem.
Często po włączeniu komunikacji wspomagającej i alternatywnej obserwuje się, że wiele zachowań utrudniających codzienne funkcjonowanie zaczyna się wycofywać – np. krzyk, zachowania opozycyjne, zabieranie rzeczy czy inne nieadekwatne społecznie reakcje, które wynikały z braku możliwości skutecznego komunikowania się. Rodzice często podkreślają, że zaczynają rozumieć swoje dziecko i jego system komunikacyjny.
Rola rodzica w budowaniu systemu AAC
W proces budowania systemu AAC zawsze włączony jest rodzic lub główny opiekun – to bardzo ważne. Rodzic zna dziecko najlepiej i najczęściej najszybciej odczytuje jego sygnały. Jest on także na początku drogi głównym partnerem komunikacyjnym dziecka. Dlatego systemy tworzone są wspólnie, aby były jak najbardziej funkcjonalne w różnych środowiskach.
Rodzice zyskują poczucie sprawstwa, kompetencji, zrozumienia – mają doświadczenie prawdziwej rozmowy ze swoim dzieckiem, nawet jeśli nie używa ono słów w tradycyjny sposób. Uczą się również, jak wspierać rozwój mowy dziecka – w sposób dostosowany do jego możliwości.
- To ważny element budowania relacji rodzic–dziecko, zwłaszcza u dzieci ze złożonymi potrzebami komunikacyjnymi – podsumowuje terapeutka.
Szukasz wsparcia w zakresie komunikacji ze swoim dzieckiem? Skontaktuj się z naszym ośrodkiem:
HAMMER TERAPIA
32 726 52 43/ 508 320 776
rejestracja@terapia.slask.pl
Zajęcia prowadzi:
Katarzyna Puzio – pedagog specjalny, terapeuta AAC, certyfikowany diagnosta ADOS-2